Mihrimah Mollaoğlu KOCABIYIK
Şirket Müdürü/Çevre Mühendisi
1. GİRİŞ
Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik (ÇKAGİLHY) 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 01.04.2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu şekilde çevre izin ve lisans(ÇİL) işlemleri 2010 yılından itibaren bütüncül yaklaşım stratejisi çerçevesinde tek bir çevre izni uygulaması olarak hayata geçirilmiştir. Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten günümüze kadar ki süreç içerisinde, yürürlüğe giren yeni mevzuatlara uyum sağlanması, uygulamalara kolaylık getirilmesi ve etkinliğinin arttırılması amacıyla mevcut yönetmelikte bazı değişiklikler yapılmış ve 10.09.2014 tarih ve 29115 sayılı Resmi Gazete ile “Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği” (ÇİLY) olarak revize edilmiştir.
Ülkemizde, bir kısmı uygulamaya geçen e-devlet projelerinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'ndaki ayağı olan e-çevre izinleri ile izin/lisans başvuruları elektronik ortama taşınmış ve başvuruların çevrimiçi izin portalı üzerinden yapılması sağlanmıştır. Yönetmeliğin elektronik ortamda hayata geçirilmesi ile ilgili çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından “Çevrimiçi Çevre İzinleri Projesi” olarak adlandırılmaktadır.
2. ÇEVRE İZİN VE LİSANS SÜRECİ
Çevre İzni; Çevre Kanunu uyarınca işletmelerin, hava, su ve toprak gibi alıcı ortamları korumak amacıyla ilgili mevzuat uyarınca almaları gereken izindir. Çevre Lisansı ise; Çevre Kanunu uyarınca, atıkları toplayan, geri kazanan, geri dönüştüren ve bertaraf eden işletmelerin uyması gereken teknik kriterleri ve standartları gösterir izindir.
Bu yönetmelikte, çevre iznine veya çevre izin ve lisansına tabi işletmeler, çevresel etkilerine göre; çevreye kirletici etkisi yüksek düzeyde olan işletmeler (Ek-1 Listesi) ve çevreye kirletici etkisi olan işletmeler (Ek-2 Listesi) olarak sınıflandırılmıştır. ÇİLY’nin Ek 1 ve Ek 2 listelerinde tanımlanan faaliyet ve tesisler 10 ana başlık atında toplanmıştır:
• Enerji Endüstrisi
• Madencilik ve Yapı Malzemeleri Endüstrisi
• Metal Endüstrisi
• Kimya ve Petrokimya Endüstrisi
• Yüzey Kaplama Endüstrisi
• Orman Ürünleri ve Selüloz Endüstrisi
• Gıda Endüstrisi, Tarım ve Hayvancılık
• Atık Yönetimi
• Maddelerin Depolanması, Doldurma ve Boşaltılması
• Diğer Tesisler
Çevre izin veya çevre izin ve lisansı; Ek-1 listesinde belirtilen işletmeler için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ek- 2 listesinde belirtilen işletmeler için Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri tarafından verilir. İşletmelere çevre izin kapsamında; emisyon, çevresel gürültü, atıksu ve derin deniz deşarjı konularında, çevre lisans kapsamında ise; geri kazanım, bertaraf, ara depolama, işleme ve arındırma ana konularında izin verilmektedir. Çevre lisansına konu alt başlıklar aşağıda yer almaktadır.
• Geri kazanım: Tehlikeli Atık/Tehlikesiz Atık/Atık Yağ/Bitkisel Atık Yağ/Atık Pil ve Akümülatör/Ömrünü Tamamlamış Lastik
• Geri kazanım: Atık Yakma ve Birlikte Yakma/Düzenli Depolama
• Ara depolama:Tehlikeli Atık
• İşleme: Tıbbi Atık Sterilizasyon /Ömrünü Tamamlamış Araç/Tanker Temizleme/Hurda Metal/Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya/Atık Kabul Tesisi
• Arındırma: PCB Arındırma
Çevre izin veya çevre izin ve lisansı başvurusu; işletme bünyesinde yer alan çevre yönetim birimi, işletme bünyesinde yer alan çevre görevlisi ya da Bakanlıkça yetkilendirilmiş çevre danışmanlık firmaları tarafından yapılabilir. Çevre izni ve çevre izin ve lisans süreci; Geçici Faaliyet Belgesinin(GFB) verilmesi ve Çevre İzin ve çevre izin ve lisans sürecinin tamamlanması aşamalarından oluşmaktadır.
2.1. Geçici Faaliyet Belgesi Verilmesi Süreci
Geçici faaliyet belgesi başvurusu, EK-3A ve EK-3B’de belirtilen bilgi, belge ve raporlar ile birlikte yapılır. Başvuru yetkili merci tarafından otuz takvim günü içerisinde değerlendirilir. Söz konusu başvuruda herhangi bir bilgi, belge ve raporun eksik olması halinde, yetkili merci eksiklikleri başvuru sahibine bildirir. Bildirim tarihinden itibaren eksikliklerin altmış takvim günü içinde tamamlanarak yetkili merciye sunulması zorunludur. Eksiklikleri tamamlanan başvuru yetkili merci tarafından yirmi takvim günü içinde değerlendirilir. Yapılan başvurunun, yetkili merci tarafından yapılan değerlendirme sonucunda, herhangi bir eksikliğin bulunmadığının belirlenmesi halinde, işletmeye bir yıl süreli geçici faaliyet belgesi verilir. Başvurunun uygun bulunmaması veya belirtilen süre içerisinde eksikliklerin tamamlanarak yetkili merciye sunulmaması durumunda geçici faaliyet belgesi başvurusu reddedilir.
2.2.Çevre İzni/Çevre İzin ve Lisans Süreci
İşletmelerin, geçici faaliyet belgesi alınmasından itibaren yüz seksen takvim günü içerisinde EK-3C’de belirtilen bilgi, belge ve raporlar ile birlikte çevre izni veya çevre izin ve lisansına başvuru yapması zorunludur. Başvuru, yetkili merci tarafından altmış takvim günü içerisinde değerlendirilir. Yapılan değerlendirme sonucunda, başvuruda herhangi bir bilgi, belge, ölçüm, analiz sonuçları veya raporlarda eksiklik bulunması halinde, bu eksiklikler başvuru sahibine bildirilir. Bildirim tarihinden itibaren eksikliklerin doksan takvim günü içinde tamamlanarak yetkili merciye sunulması zorunludur. Başvuru yetkili merci tarafından yapılan değerlendirme sonucunda bilgi ve belgelerle birlikte ölçüm, analiz sonuçları ve raporların uygun bulunması durumunda çevre izni veya çevre izin ve lisans belgesi düzenlenir.
2.3.Geçici Faaliyet Belgesinin İptali
Yönetmelikte belirlenen süreler içinde başvuru yapılmaması, eksikliklerin tamamlanarak gönderilmemesi veya başvurunun uygun bulunmaması durumlarında geçici faaliyet belgesi iptal edilir. Geçici faaliyet belgesi başvurusu reddedilen veya iptal edilen işletmeler; bir defaya mahsus olmak üzere, reddedilen/iptal edilen başvuruya ait her bir çevre izni veya çevre izin ve lisans konusu için yönetmeliğin 19 uncu maddesi uyarınca belirlenen belge bedeli kadar ödeme yaparak tekrar müracaatta bulunur. Bu işletmeler için izin süreci yeniden başlatılır. Başlatılan süreç sonunda geçici faaliyet belgesi veya çevre izni/çevre izin ve lisans belgesini alamayan işletmeler altmış takvim günü süresince faaliyette bulunamaz ve geçici faaliyet belgesi başvurusu yapamaz. Bahsedilen altmış takvim günü sonunda gerçekleştirilecek geçici faaliyet belgesi veya çevre izin/çevre izin ve lisans belgesi başvurularında belge bedeli olarak 19 uncu madde uyarınca belirlenen bedellerin iki katı uygulanır. Bu başvuru süreci sonunda da geçici faaliyet belgesi veya çevre izni/çevre izin ve lisans belgesini alamayan işletmeler doksan takvim günü süresince faaliyette bulunamaz ve geçici faaliyet belgesi başvurusu yapamaz.
2.4.Çevre İzin Veya Çevre İzin Ve Lisans Belgesinin İptali
İşletmenin çevre izni veya çevre izin ve lisans koşullarına aykırı iş ve işlemlerinin tespit edilmesi durumunda yetkili merci tarafından Çevre Kanununun ilgili maddeleri uyarınca idari yaptırımlar uygulanır. Uygunsuzluğun düzeltilmesi için, işletmeye yetkili merci tarafından en fazla bir yıla kadar süre verilebilir. İşletmeye süre verilmemesi veya işletmeye verilen sürenin bitiminde uygunsuzluğun giderilmemesi halinde, yetkili merci tarafından çevre izin veya çevre izin ve lisans belgesi iptal edilir. Çevre ve insan sağlığı yönünden tehlike yaratan faaliyetler nedeniyle işletmeye süre verilmeksizin çevre izin veya çevre izin ve lisans belgesi iptal edilir. Bu işletmeler için izin süreci yeniden başlatılır ve işletme kendi adına yeni geçici faaliyet belgesi düzenlenene kadar faaliyette bulunamaz. Geçici faaliyet belgesi olmaksızın faaliyette bulunan işletmeler hakkında 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili maddeleri uyarınca idari yaptırımlar uygulanır. Yükümlülükleri doğrultusunda yapılacak belgelendirmelerde ve beyanlarında usulsüz ve gerçeğe aykırı bilgi ve belge düzenlendiği tespit edilen tesislere 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili maddeleri uyarınca idari yaptırımlar uygulanır ve geçici faaliyet belgeleri iptal edilir. Bu işletmelerin doksan takvim günü süresince faaliyeti durdurulur. İptal edilen başvuruya ait her bir çevre izni veya çevre izin ve lisans konusu için 19 uncu madde uyarınca belirlenen belge bedellerinin iki katı, tekrarında dört katı uygulanır, müteakip tekrarında ise faaliyet 1 yıl süresince durdurulur.
2.5.Çevre İzin ve/veya Lisans Belgesinin Geçerliliği
İşletmelere verilen çevre izni veya çevre izin ve lisans belgeleri beş yıl süre ile geçerlidir. İşletmeler belge geçerlilik süresinin sona ereceği tarihten en az 180 takvim günü önce başvuru yapmak ve beş yıllık süre dolmadan yeniden çevre izni veya çevre izin ve lisans belgesi almak zorundadır.
2.6.Çevre İzin ve/veya Lisans Belgesinin Yenilenmesi
Çevre izni veya çevre izin ve lisans alma süreci aşağıdaki belirtilen değişikliklerin gerçekleştirilmesini müteakip 30 takvim günü içerisinde yeniden başlatılır.
• İşletmenin faaliyet yerinin değişmesi,
• İşletmenin faaliyet konusunun değişmesi,
• İşletmenin yakıtının ve/veya yakma sisteminin değişmesi,
• İşletmenin toplam üretim kapasitesinin veya toplam yakma/anma ısıl gücünün en az 1/3 oranında artması veya artış miktarının Yönetmeliğin Ek-1 Listesi kapsamında yer alması.
2.7.Çevre İznine Tabi Olmayan İşletmeler
• Yönetmeliğin EK-1 ve EK-2 listelerinde yer aldığı halde alıcı ortama herhangi bir hava emisyonu ve atıksu deşarjı olmayan işletmeler yetkili mercie müracaat etmek zorundadır. Çevre izin muafiyetine ilişkin değerlendirme yetkili merci tarafından yapılır.
• Kuruldukları yerde bir yıldan az faaliyet gösterecek geçici işletmeler, bulundukları İlin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne çalışma süreleri ile ilgili bildirimde bulunmaları halinde, çevre izni kapsamı dışında değerlendirilir.
• EK-1 ve EK-2 listelerinde yer almayan işletmeler ile kuruldukları yerde bir yıldan az faaliyet gösterecek işletmeler ilgili mevzuatta belirlenen esas, hüküm ve sınır değerlere uymak zorundadır(1,2).
2.8.İstatistik
Ağustos 2015 tarihi itibariyle Türkiye’de 663 adet Çevre Danışmanlık firması Bakanlık’tan yetki almış durumdadır. Güncel olarak GFB alan firma sayısı 2621 adet, ÇİL ‘ı alan işletme sayısı 11 679 adettir. Bu işletmelerin 1656 adedi Ek 1, yani çevreye kirletici etkisi yüksek olan tesislerdir(3).
3.UYGULAMANIN AVANTAJLARI
• Çevrimiçi Çevre İzinleri Projesinin avantajları şu şekilde sıralanabilir:
• 01 Nisan 2010 tarihi itibariyle bütüncül izin sistemine geçilmiştir.
• 13 ayrı yönetmelikte yer alan 5 çeşit çevre izni ve 18 çeşit lisansa ait ilişkin süreçler tek yönetmelik altında toplanmıştır.
• İnternet bağlantısı olan her noktadan 7/24 başvuru yapılmasına ve değerlendirilmesine imkan sağlanmıştır.
• Kağıt ve dosya üzerinden başvuruya son verilmiş ve elektronik başvuruya imkan sağlanmıştır.
• Islak imza ve kaşe yerine e-imza, mobil imzaya imkan sağlanmıştır.
• Bürokrasi azaltılmış ve havalelerde geçen zaman kayıpları minimize edilmiştir.
• Başvuruların verilen süreler içerisinde değerlendirmesi noktasında otokontrol sistemi oluşturulmuştur.
• Kurumiçi ve kurumlararası bilgi paylaşımı, bilgilerin sağlıklı bir şekilde analiz edilmesi sağlanmış ve dosya arşivlemesi ihtiyacı minimize edilmiştir(4).
4.UYGULAMADA KARŞILAŞILAN PROBLEMLER
• ÇKAGİLHY’de GFB’i başvurusunda, 12.10.2004 sonrası işletme bünyesinde yapılan tüm kapalı alanlara ait yapı kullanma izin belgesinin(YKİB) alınmış olma şartı bulunmaktaydı. YKİB’si eksik olan ya da imarla ilgili bazı sıkıntılar yaşayan tesisler için izin süreci tıkanmış, ÇİL belgesini alamadıkları için cezai müeyyidelerle karşı karşıya kalmışlardır. Yönetmelikte 2014 yılında yapılan revizyon ile bu şart kaldırılarak izin sürecinin önü açılmıştır.
• Dosya yükleme boyutunun 10 MB ile sınırlı olması veri yüklemeyi güçleştirmektedir. Bu sebeple dosyaya konulabilen fotoğraf sayısı sınırlı olmaktadır.
• Yüzyüze görüşme imkanı olmaması nedeniyle, kısa zamanda çözümlenebilecek olan konular daha uzun bir sürece yayılmakta ve zaman kaybına yol açmaktadır.
• İşletmelerin alması gereken tüm çevresel izin ve lisansların tek bir yönetmelik ve süreç altında toplanması bürokrasinin azaltılması yönünde önemli bir kolaylık sağlamıştır. Ancak bünyesinde birkaç tesis barındıran entegre işletmelerde (fabrika-enerji üretim-geri kazanım- liman gibi), ünitelerden birinde belge bazında yaşanan bir aksama tüm işletmenin izinsiz kalmasına neden olmaktadır. Bu durum izin sürecinin kısa zamanda tamamlanabilmesine engel teşkil etmekte ve dolayısıyla firmalar cezai durumla karşı karşıya kalmaktadırlar.
• İl Müdürlüğü uygunluk yazısı almak için Bakanlık tarafından belirlenmiş formatlar olmasına karşın; İl Müdürlüğü personeli tarafından yapılan denetimlerde Çevre Mevzuatının diğer hükümlerine de uygunluk şartı aranabilmekte ve bu sebeple de İller arasında uygulama farklıkları oluşabilmektedir.
• Ek 1 süreçlerinde, Bakanlık tarafından yer görme yapılmaması nedeniyle, zaman zaman proses doğru anlaşılamamaktadır. Bu durum sürecin aksamasına ve gereksiz yere uzamasına yol açmaktadır.
• Diğer bakanlıklarla entegrasyonun henüz sağlanamamış olması süreci yavaşlatmaktadır. Örneğin kapasite raporunun Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın sisteminden alınamaması nedeniyle sisteme tüm evrakların tekrar yüklenmesi gerekmektedir.
• 1. Sınıf Gayri Sıhhi Müessese (GSM) olan işletmelerde, deneme izninin alınabilmesi için GFB nin, GSM ruhsatının alınabilmesi için ise ÇİL belgesinin alınmış olma zorunluluğu bulunmaktadır. ÇİL ve GSM izinleri birbirine bağlı süreçler olduğundan, sürecin birinde yaşanan aksama diğer izin sürecini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu durum işletmenin izinsiz kalmasına ve cezai müeyyide ile karşılaşmasına neden olabilmektedir.
• Sistemde emisyon teyit ölçümlerinin yüklenebileceği bir link bulunmamaktadır. Bu durum sürecin kurum tarafından kontrolünü güçleştirmekte ve evrak yoğunluğu oluşturmaktadır.
• Seri makine imalatı ve yedek parça üretimi yapan tesisler, yönetmeliğin 2014 yılında yapılan revizyonunda ek listesinden kaldırılmış ve 20-30 kaynak bacası olan işletmeler, başka bir maddeden yönetmeliğe tabi olmadıkları için kapsam dışı kalmışlardır. Bu durum bu tür tesislerin kontrol dışı kalmasına yol açmıştır.
• Çevre danışmanlık firması/görevlisi, bir firmaya hizmet vermeye başladıktan sonra 1 ay içinde, çevre izin lisans sürecini başlatmanın yanısıra iç tetkik raporunu hazırlamak ve firma çalışanlarına yönelik çevre eğitim çalışması yapmak zorundadır. Yönetmeliklerle verilen zaman sınırı fiili olarak uygulamada sıkıntı yaşanmasına sebep olmaktadır.
• Bir işletmenin üretim kapasitesinde ya da yakma ısıl gücünde yapılan 1/3 oranındaki artışlar, yada yakıtın/yanma sisteminin değişikliği direkt çevre izin lisansının yenilenmesini gerektirmektedir. Kapasite artışlarının ya da yakma sistem değişikliğinin işletmenin çevresel etkilerinde önemli değişikliklere sebep olmaması durumunda bile maalesef izin süreci tekrar başlatılmaktadır. Bu durum firmaları zorlamakta ve sistemsel iş yükünü arttırmaktadır.
• Çevre izin lisans başvurusu teknik uygunluk raporunun içinde, geri kazanılan ürünlerinin piyasaya ürün olarak sürülebilmesi için ilgili kurum/kuruluşlardan bir belge alınması istenilmektedir. İlgili kurum olarak kabul edilen Türk Standartları Enstitüsü’ne (TSE) ürünlerin analizleri yaptırılmakta ve ilgili standartlara göre karşılaştırmalı olarak sonuç raporu alınmaktadır. Ancak Bakanlık TSE’den alınan raporu yeterli görmemekte ayrıca bir uygunluk yazısı talep etmektedir. Ancak TSE yetki dahilinde sadece analiz sonuçları gösterir bir rapor hazırlayabileceklerini ve uygunluk yazısı vermek gibi bir uygulamaları olmadığını iletmektedirler. Sonuç olarak iki kurum arasındaki sorun firmaların izin süreçlerinin tamamlanmasına engel teşkil etmektedir.
5.ÖNERİLER
• Bakanlık her yıl İl Müdürlükleri, Çevre Danışmanlık firmaları ve Çevre görevlilerinin katılabileceği çalıştaylar düzenleyerek, uygulamada karşılaşılan sorunları irdelemeli ve uygulama birlikteliğini sağlamalıdır.
• Çevreye kirletici etkisine göre sınıflandırılan ÇİL yönetmeliği ve ÇED Yönetmeliği ekleri birbiri ile daha iyi uyumlaştırılmalıdır.
• ÇİL süreçlerinin daha sağlıklı yürütülebilmesi için; e-izin sistemine, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın kapasite raporları ile ilgili birimi ile ÇED İzin Denetim Genel Müdürlüğü’nün e-ÇED sistemlerinin entegre edilmesi sağlanmalıdır.
• Sistem üzerinde yapılan çevre denetimleri, genelde sadece başvuru yapan yada ani/planlı/şikayet/entegre denetim yoluyla denetlenerek sisteme giren firmalar üzerinden yapılmaktadır. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın ya da taşra teşkilatları aracılığıyla Ek 1 ve Ek 2 listelerine giren ama günümüze kadar hiçbir iş ve işlem yapmamış olan firmaların denetlenmesi ve kontrol altına alınması sağlanmalıdır.
• Üretim kapasitesi/yakma ısıl gücünde yapılan artış da 1/3 şartının çevre izin yenileme prosedüründe aranmayıp, bu konuda karar yetkisinin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’ne verilmesi daha sağlıklı sonuçlar alınmasını sağlayabilir.
• Sistemde dosya yükleme boyutunun arttırılması sağlanmalıdır.
• Entegre işletmelerin izin lisans süreçlerinde oluşan özel durumlar için firmalara ek süreler ve maddeler ilave edilmelidir.
KAYNAKLAR
1-) T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, “Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik”, Resmi Gazete Tarih: 29.04.2009 ve 27214 sayılı
2-) T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, “Çevre İzin ve Lisans Yönetmeliği”, Resmi Gazete Tarih: 10.09.2014 tarih ve 29115 sayılı
3-) T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı resmi web sitesi,
4-) T.C.Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü, “Çevre İzin ve Lisansları” Yayın no:19 Ankara-2013
© 2013 Mim Çevre Danışmanlık. Her hakkı saklıdır.